سازهای ایرانی و خارجی
درباره ساز (ایرانی و خارجی)
ساز به وسایل نواختن موسیقی گفته می‌شود.
اگرچه هر وسیله‌ای را که صدا بدهد می‌توان ساز دانست ولی در این مقاله منظور از ساز وسایلی است که صرفاً برای اجرای موسیقی ساخته شده است.
احتمالاً قدیمی‌ترین وسیله تولید موسیقی صدای انسانی است. بعد از آن شاید انواع سازهای کوبه‌ای و پس از آنسازهای بادی قدمت بیشتری دارند. یک قطعه استخوان سوراخ شده مربوط به دوره انسان نئاندرتال را قدیمی‌ترین ساز بادی کشف‌شده می‌دانند.
سازهای زهی نیز در فرهنگ‌های مختلف بشری به کار می‌رفته و در تماس‌های بین فرهنگ‌ها انواع آن متحول شده و بسیاری از این گونه سازها در نقاط مختلف جهان دیده می‌شوند که در عین تفاوت جنبه‌های مشترک بسیاری دارند.
فن تولید ساز به‌ویژه پس از انقلاب صنعتی در اروپا پیشرفت بسیار کرد و انواع سازهای پیچیده و زیبا با توانایی صدادهی عالی در اروپا تولید شده و می‌شود. در قرن بیستم ژاپن و اخیراً چین نیز سازهایی با کیفیت بسیار خوب تولید کرده‌اند.
همچنین پیشرفت فناوری الکترونیک عرصه وسیعی را برای سازهای الکترونیک باز کرد و بویژه کاربرد رایانه در تولید موسیقی نمای تازه‌ای از مفهوم ساز را در برابر موسیقی‌دانان گسترده است.
بررسی و طبقه‌بندی و شناخت سازها را «سازشناسی» یا «ارگانولوژی» می‌نامند. سازها را به صورت‌های مختلف دسته بندی کرده‌اند ولی معمول‌ترین (و نه لزوماً دقیق‌ترین) دسته‌بندی سازها تقسیم آنها به سازهای زهی، سازهای بادی، سازهای کوبه‌ای، سازهای صفحه‌کلیددار، سازهای الکترونیک وصدای انسانی است.
سازهای زهی
سازهای زهی آن دسته از سازهای موسیقی هستند که در آنها صدا از ارتعاش زه یا تار یا سیم تولید می‌شود. معمولاً با زخمه زدن یا ضربه زدن و یا کشیدن کمان و آرشه بر روی این زه‌ها صدای دلخواه از ساز در می‌آید. سازهای زهی را به صورت‌های مختلف بخش‌بندی کرده اند.
باغلاما
بالالایکا
بربط
تار
تار باس
تنبور
چگور
چونگیر
چنگ
دولسیمر
دیوان
دوتار
رباب
سلانه
سه‌تار
سی‌تار
سنتور
شورانگیز
قیچک
کنترباس
کمانچه
گیتار
قانون
قاویز (زنبورک ترکمنی)
قوپوز
قیجاق(کمانچهٔ ترکمنی)
عود
لوت
مراژ
ویولون
ویولون آلتو
ویولا
ویولا د آمور
ویولا داگامبا
ویولای باس
ویولن‌سل
ماندولین
هارپ
یوکه‌لیلی
ساز بادی
ساز بادی به سازی گفته می‌شود که تولید صدا در آن از طریق دمیده شدن هوا در آن تولید گردد. سازهای بادی را به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: سازهای بادی برنجی و سازهای بادی چوبی. اصطلاح “چوبی” و یا “برنجی” بدان معنا نسیت که آن ساز از چه جنسی ساخته شده ، بلکه این طبقه بندی بر پایه چگونگی و نحوه تولید صدا در دهنی آنها مربوط می‌شود. مثلاً فلوت جزءسازهای بادی چوبی محسوب می‌گردد،هرچند که بدنه آن از فلز است. یا فلوت ریکوردر که در گذشته بسیار رایج بود و از چوب ساخته می‌شد و امروز برای آموزش موسیقی به کودکان رواج دارد و از پلاستیک ساخته می‌شود ولی جزو سازهای بادی چوبی است.
سازهای بادی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
سازهای بادی چوبی
سازهای بادی چوبی به آن دسته از سازهای بادی گفته می‌شود که تولید صدا در آنها از دو طریق انجام گردد. از همین رو سازهای بادی جوبی به دو دسته تقسیم می‌گردند.
سازهای بادی چوبی بی زبانه ( بی قمیش)
سازهای بادی چوبی زبانه دار ( با قمیش)
سازهای بادی چوبی بی زبانه ( بی قمیش ) به سازهائی گفته می‌شود که تولید صدادر آنها از طریق برخورد هوا با تیغه هوائی که در بدنه آنها وجود دارد صورت می‌پذیرد.(معمولاً لوله یا مجرای توخالی هستند که در آن ستونی از هوا یا در اثر دمیدن نوازنده در دهنی (مانند نی) و یا تیغه هوائی مانند فلوت به ارتعاش در می‌آید). سازهای بادی چوبی زبانه دار به سازهائی گفته می‌شود که تولید صدادر آنها از طریق دمیدن هوا و به حرکت در آمدن و ارتعاشات بخش کوچکی که از جنس نی یا پلاستیک است( قمیش – زبانه)انجام می‌شود. مانند کلارینت اجرای نت‌های مختلف و تغییر در ارتفاع صدا، با باز و بسته کردن کلیدها یا حفره و سوراخ‌های هوائی(برای بلند وکوتاه کردن طول لوله تشدید کننده) انجام می‌شود.
سازهای بادی برنجی
در این دسته از سازها تولید صدا از طریق لرزش سریع لب های نوازنده در درون کاسه دهنی حاصل می‌شود مانند ترومپت، ترومبون و توبا.
ابوا
باسون
بالابان
پیکولو
تاریا
ترومبون
ترومپت
توبا
توبای بایرویت
تویتوک (نی ترکمنی)
دودوک
دوزله (دونی)
زامپونیا
ساکسوفون
سازدهنی
سرنا
سوسافون
شمشال
شهنای
شیپور
فاگوت
فلوت
فلوت ریکوردر
فلوگل هورن
قره نی
قشمه
کر آنگله
کر (ساز)
کرنای
کلارینت
کورنت
نی
نی انبان
هورن
یدی بوغون نی ترکمنی
سازهای کوبه‌ای
ساز کوبه‌ای سازی است که صدا در آن با کوبیدن، تکان دادن، مالش یا خراشیدن ایجاد می‌شود. وظیفه اصلی سازهای کوبه‌ای معمولاً اجرای ضرب (ریتم) است، ولی توانائی اجرای ملودی را هم دارند. این ساز احتمالاً پس ازصدای انسانی قدیمی‌ترین نوع ساز است. سازهای کوبه‌ای را کلا می‌توان به ۲ دسته، سازهای کوبه‌ای با کوک معین مثل زیلوفون و سازهای کوبه‌ای با کوک نا معین مثل انواع طبل تقسیم کرد. تاریخچه سازهای کوبه‌ای به هزاران سال پیش برمی‌گردد.
دف
دایره
تنبک
تیمبال(تیمپانی)
طبل
دامارو
دمام
مثلث
ماراکاس
سنج
زنبورک
تومبا
طبلا
سازهای صفحه‌کلیددار
ساز صفحه‌کلیددار سازی است که برای نواختن آن از صفحه‌کلید استفاده می‌شود. شناخته شده‌ترین این گونه سازها پیانو است.
پیانو
ارگ
کلاوسن
کلاویکورد
چمبالو
هارپسیکورد
چلستا
آکوردئون
هارمونیکا
هارمونیون
گارمون
ویرجینال
سازهای الکترونیکی
ارگ برقی
ترمین
سینتی سایزر
کیبورد
گیتار الکتریک
گیتار بیس
– منبع، پورتال آسمونی